05.07.2013
Ostatni akt opery „Nabucco” – azerski gaz płynie do Włoch
Bartłomiej Cięszczyk
Autor: Paweł Godlewski
28 czerwca 2013 roku konsorcjum Shah Deniz podało długo oczekiwaną wiadomość o wyborze rurociągu europejskiego, który otrzyma 10 mld m3 rocznie z azerskiego złoża Shah Deniz II. Pierwszym połączeniem w ramach unijnego Południowego Korytarza Gazowego będzie GazociągTransadriatycki (Transadriatic Pipeline – TAP). Tym samym decyzja ta oznacza koniec marzeń o Nabucco, rurociągu od lat postrzeganego jako flagowy projekt Unii Europejskiej w zakresie dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego.
Azerskie złoże Shah Deniz (SD) jest jednym z najzasobniejszych na świecie, jego potwierdzone rezerwy wynoszą ok. tryliona m3 gazu. Eksploracją zajmuje się międzynarodowe konsorcjum, w skład którego wchodzą m.in. BP, azerski SOCAR, francuski TOTAL i rosyjski LUKOIL. Od 2006 roku wydobycie ze złoża wynosi 9 mld m3 gazu rocznie1, ale od 2019 roku planowane jest zwiększenie o dodatkowe 16 mld m3. Konsorcjum SD zadecydowało, że z dodatkowej puli 6 mld m3 gazu otrzyma Turcja, a pozostałe 10 mld m3 zostanie przeznaczone na rynek europejski, co pozwoli otworzyć tzw. Południowy Korytarz Gazowy.
W 2012 roku odbyła się wstępna selekcja rurociągu mającego transportować gaz do Europy. SD odrzuciło propozycję gazociągu SEEP (South East Europe Pipeline, oferta BP) oraz interkonektora ITGI (Interconnector Turkey-Greece-Italy, oferta DEPA i Edison). Podczas drugiego etapu selekcji w czerwcu 2013 roku konsorcjum SD zadecydowało, że 10 mld m3 gazu od 2019 roku otrzyma Gazociąg Transadriatycki (TAP, oferta AXPO, Statoil, E.ON. Ruhrgaz), który wygrał rywalizację z gazociągiem Nabucco West, zmodyfikowaną wersją Nabucco.
Gazociąg Transadriatycki jest planowanym połączeniem o przepustowości 10 mld m3 gazu rocznie. Jego trasa będzie się rozpoczynała na turecko-greckim przejściu granicznym w mieście Kipoi, gdzie zostanie połączony z Gazociągiem Transanatolijskim (TANAP). Następnie rurociąg przejdzie przez terytorium Grecji i Albanii, docierając do Włoch na dnie Morza Adriatyckiego. W albańskim mieście Fier TAP może zostać scalony z planowanym Gazociągiem Jońsko-Adriatyckim (Ionian Adriatic Pipeline – IAP), który umożliwi transport 5 mld m3 gazu rocznie do Chorwacji przez Czarnogórę oraz Bośnię i Hercegowinę. Gazociąg Transadriatycki będzie pierwszym połączeniem w ramach europejskiej strategii Południowego Korytarza Gazowego.
Gazociąg Transadriatycki jest planowanym połączeniem o przepustowości 10 mld m3 gazu rocznie. Jego trasa będzie się rozpoczynała na turecko-greckim przejściu granicznym w mieście Kipoi, gdzie zostanie połączony z Gazociągiem Transanatolijskim (TANAP). Następnie rurociąg przejdzie przez terytorium Grecji i Albanii, docierając do Włoch na dnie Morza Adriatyckiego. W albańskim mieście Fier TAP może zostać scalony z planowanym Gazociągiem Jońsko-Adriatyckim (Ionian Adriatic Pipeline – IAP), który umożliwi transport 5 mld m3 gazu rocznie do Chorwacji przez Czarnogórę oraz Bośnię i Hercegowinę. Gazociąg Transadriatycki będzie pierwszym połączeniem w ramach europejskiej strategii Południowego Korytarza Gazowego.
Proces upadku koncepcji rurociągu Nabucco.
Koncepcja rurociągu mającego bezpośrednio transportować gaz z rejonu Morza Kaspijskiego i Bliskiego Wschodu do Unii Europejskiej powstała w 2002 roku. Początkowo było to założenie czysto biznesowe, sondowane przez Austrię i Turcję, ale potencjał rurociągu szybko dostrzegli europejscy politycy. W 2003 roku powstało konsorcjum Nabucco Gas Pipeline International GmbH, w którego skład weszły koncerny energetyczne z krajów, przez które miała przebiegać trasa rurociągu. W tym samym roku Nabucco zostało uznane przez Komisję Europejską (decyzja 1229/2003/EC) za projekt priorytetowy, który powinien wzmacniać bezpieczeństwo dostaw gazu do UE.2
Te wytyczne nabrały szczególnego znaczenia w Brukseli po rozszerzeniu UE (piąte i szóste rozszerzenie, 2004-2007) oraz po dwóch konfliktach gazowych pomiędzy Rosją i Ukrainą. Przez pewien czas wydawało się, że Nabucco rzeczywiście może stać się realną alternatywą dla rosyjskiego monopolu na dostawy gazu do krajów UE, zwłaszcza położonych w Europie Środkowej i Południowowschodniej. Dynamicznie zmieniające się uwarunkowania polityczno-ekonomiczne sprawiły jednak, że z biegiem czasu budowa rurociągu Nabucco stawała się coraz mniej realna.
Kiedy projekt Nabucco zaprezentowano w 2002 roku, koszt jego budowy szacowano na 5 mld euro, ale w miarę czasu kwota urosła do 7,9 mld euro. Przyczyną był przede wszystkim wzrost cen energii, które przełożyły się na m.in. wyższe ceny stali, a planowana długość Nabucco wynosiła aż 3300 kilometrów. Kryzys ekonomiczny w 2008 roku spowodował spowolnienie tempa wzrostu zapotrzebowania na gaz w UE. Z drugiej strony, konsorcjum Nabucco nie miało podpisanych żadnych kontraktów na dostawy gazu z rejonu Morza Kaspijskiego czy Bliskiego Wschodu. Wyższe koszty budowy, niepewne zapotrzebowanie i brak zakontraktowanego gazu sprawiły, że z punktu widzenia biznesowego projekt Nabucco stanął pod dużym znakiem zapytania. Co więcej, na spotkaniu ministerialnym w 2009 roku niemiecka kanclerz Angela Merkel dała do zrozumienia, że Nabucco nie będzie finansowany bezpośrednio ze środków unijnych, ale przy udziale kapitału prywatnego.3 Stało się jasne, że pierwotna wersja Nabucco nie ma szans na powodzenie.
Na początku 2012 roku konsorcjum Nabucco zaprezentowało nowy koncept rurociągu o zmodyfikowanej nazwie Nabucco-West. Zmiana polegała na modyfikacji trasy oraz przepustowości (do 10 mld m2 rocznie) czyli dwóch czynników, które sprawiły, że pierwotna wersja musiała być dostosowana do nowych realiów ekonomicznych. Trasa Nabucco West została znacznie skrócona, ponieważ ,,obcięto’’ ją o terytorium tureckie, przez które miało przechodzić 67,5 procent poprzedniej wersji rurociągu (2,730 km). Dzięki planowanej budowie interkontektora gazowego Bułgaria-Turcja część europejska mogła pozostać bez zmian czyli rozpoczynać się na granicy bułgarsko-tureckiej, a kończyć w hubie gazowym w austriackim Baumgarten. Transport gazu z Shah Deniz II do UE przez terytorium tureckie miał zapewnić rurociąg TANAP (przepustowość 30 mld m3), finansowany przez azerski koncern SOCAR (80 procent akcji) oraz tureckie BOTAS i Turkish Petroleum (po 10 procent akcji).
Zmiana trasy Nabucco spowodowała, że możliwości ,,wpięcia’’ do rurociągu TANAP otworzyły się przed innymi rurociągami. Z okazji skorzystały konsorcja zarządzające projektami ITGI, TAP i w ostatniej chwili SEEP. Dwa pierwsze gazociągi były tak jak Nabucco zaliczane do unijnych projektów priorytetowych w ramach Południowego Korytarza Gazowego. SEEP był pomysłem BP, które miało nadzieję na transport azerskiego gazu zbliżoną drogą do trasy Nabucco West, tyle że wykorzystując istniejące sieci gazowe w krajach tranzytowych. W 2012 roku konsorcjum Shah Deniz odrzuciło propozycję projektów ITGI i SEEP obawiając się, czy te rurociągi będą gotowe do odebrania gazu w 2019 roku. 28 czerwca 2013 roku SD odrzuciło wniosek Nabucco i wybrało rurociąg TAP. Na razie nie wiadomo jakie ceny za 1000 m3 gazu
zaoferowały oba konsorcja.4
Komentarz
Upadek koncepcji Nabucco nie powinien być zaskoczeniem, można było tego się spodziewać już od pewnego czasu. Po pierwsze, ograniczenie przepustowości rurociągu sprawiło, że Nabucco straciło swój potencjał jako realna koncepcja uniezależnienia krajów środkowej i południowowschodniej Europy od dostaw rosyjskiego gazu.
Po drugie, zabrakło wsparcia politycznego ponieważ w zakresie bezpieczeństwa dostaw gazu kraje takie jak Niemcy czy Włochy kierują się własnym interesem. Tym interesem są bilateralne umowy z Rosją, a nie partycypacja w projektach wymierzonych w monopol rosyjskich dostaw surowca. Owocami współpracy są niższe stawki za mld m3 rosyjskiego gazu. Dlatego między innymi Angela Merkel w 2009 roku zablokowała możliwość finansowania Nabucco z budżetu UE, jednocześnie ponaglając UE do wsparcia rosyjskich projektów South Stream i North Stream.
Powodzenie projektu od strony finansowej dodatkowo skomplikowało wycofanie się z Nabucco niemieckiego koncernu E.ON. Ruhragas, finansowo najmocniejszego partnera w konsorcjum.5 Wyjście niemieckiej firmy, która równocześnie sprzedała udziały w czeskim operatorze rurociągów Net4Gas spowodowało, że po pierwsze potencjalny tranzyt gazu z Baumgarten do Czech (i dalej m.in. do Polski) oraz Niemiec stanął pod znakiem zapytania, a po drugie w konsorcjum zostały średniej wielkości koncerny energetyczne, których doświadczenie i możliwości finansowe mogłyby być niewystarczające, żeby udźwignąć tak duży projekt jak Nabucco.6
Impas w sprawie budowy Nabucco został wykorzystany przez Azerbejdżan, który pokazał, że jego aspiracje jako kraju eksportowego nie ograniczają się do stanowienia jedynie bazy surowcowej dla zagranicznych koncernów. Wyboru TAP należało się spodziewać od połowy czerwca 2013 roku, kiedy azerski koncern państwowy SOCAR ogłosił zakup 66 procent akcji DESFA, greckiego operatora sieci gazowych, które będą wykorzystane w przesyle gazu przez TAP.7
Ofensywa inwestycyjna Azerbejdżanu trwała już od 2012 roku kiedy okazało się, że konsorcjum Shah Deniz prawdopodobnie obejmie połowę udziałów w gazociągu TAP8, a sam SOCAR 80 procent działów w gazociągu TANAP. Dzięki temu pierwsza część Południowego Korytarza Gazowego będzie w dużym stopniu pod kontrolą Azerbejdżanu.9 W chwili obecnej sytuację można scharakteryzować w ten sposób, że pierwsza część korytarza nie jest już strategią Brukseli, ale narzędziem Azerbejdżanu.
Pomimo porażki, konsorcjum Nabucco wyraziło przekonane o możliwości znalezienia innych źródeł gazu do rurociągu.10 Inny punkt widzenia przedstawił Gerhard Roiss, dyrektor austriackiego koncernu OMV, który stwierdził, że ,,Projekt Nabucco jest dla nas skończony’’.11 Z perspektywy krajów środkowoeuropejskich opcja Nabucco rzeczywiście nie może być dalej brana pod uwagę. Przy założeniu, że Azerbejdżan będzie zwiększał wydobycie z innych złóż możliwe będzie sprowadzenie azerskiego gazu przy wykorzystaniu planowanego systemu AGRI (interkonektor pomiędzy Azerbejdżanem, Gruzją i Rumunią) oraz Korytarza Gazowego Północ-Południe. Jest to jednak odległa perspektywa i trudno na razie brać ją pod uwagę.
Jeżeli chodzi o przyszłość Południowego Korytarza Gazowego, nadal jest więcej pytań niż odpowiedzi. Z powodu dosyć ograniczonej przepustowości, TAP zdecydowanie nie może być postrzegany jako projekt o znaczeniu strategicznym, nawet jeżeli zalicza się do inwestycji priorytetowych UE. W perspektywie długoterminowej sam korytarz nie będzie miał wymiaru strategicznego, dopóki nie będzie gwarancji dostaw gazu przede wszystkim z Turkmenistanu oraz Iranu, które mają o wiele większy potencjał eksportowy od Azerbejdżanu i Iraku. Pomimo, że UE ma podpisane memoranda o porozumieniu dotyczące dostaw gazu z tych krajów (oprócz Iranu), to przy obecnych uwarunkowaniach politycznych szanse są nikłe.
Przypisy:
1 Gaz sprzedawany jest do Azerbejdżanu, Gruzji i Turcji.
2 Było to podstawą do zobowiązania się UE do zapewnienia połowy kosztów budowy, które wtedy szacowano na 5 mld
euro.
3 V.Socor, Chancellor Merkel Sats Nein to Nabucco, European Dialog, http://eurodialogue.org/661 [dostęp 28.06.2013]
4 Prawdopodobnie cena gazu (na rynku docelowym), która będzie satysfakcjonować konsorcjum Shah Deniz to 350-400
USD za 1000 m3. Szerzej na ten temat patrz: G. Rzayeva, The Southern gas corridor: who stands where?, news.az,
http://news.az/articles/economy/80580 [dostęp 28.06.2013]
5 Powodem sprzedaży akcji przez E.ON. Ruhrgas były duże straty firmy w sektorze nuklearnym.
6 Sytuację nieco poprawiło wejście do konsorcjum (9 procent akcji) francuskiego koncernu GDF Suez.
7 DESFA jest spółką córką koncernu DEPA. W ostatniej chwili z zakupu tych firm wycofały się rosyjskiego firmy Sintez
i Gazprom, w przypadku DESFA torując drogę do przejęcia Azerom. W tym samym miesiącu, pomimo wcześniejszych
zapowiedzi, konsorcjum TANAP odrzuciło wniosek Ukrainy o partycypację w projekcie Gazociągu Transanatolijskiego.
Nie ma jednak dostatecznych dowodów, że te wydarzenia miały związek z rosyjskimi rozgrywkami wokół planu budowy
rurociągu South Stream, którego jedna odnoga ma kończyć się we Włoszech, a druga w Austrii.
8 W przypadku wyboru Nabucco, konsorcjum Shah Deniz również miało otrzymać połowę udziałów.
9 SOCAR ma również udziały w rurociągu South Caucasus Pipeline, który będzie transportował gaz z Shah Deniz II do
TANAP.
10 http://www.nabucco-pipeline.com [dostęp 28.06.2013]
11 EU-backed Nabucco project ‘over’ after rival pipeline wins Azeri gas bid, euractiv.com,
http://www.euractiv.com/energy/eu-favoured-nabucco-project-hist-news-528919 [dostęp 28.06.2013]
Paweł Godlewski
Tekst ukazał się w nr 22/2013 "Policy Paper" Fundacji Aleksandra Kwaśniewskiego Amicus Europae .
Zobacz także:
Aktualna ocena artykułu: 5
Oceń artykuł:
0%
0.49%
