Pokojowa rewolucja w Armenii odniosła sukces - wola narodu została spełniona

Szymon Wiśniewski

17 kwietnia Zgromadzenie Narodowe Armenii podjęło decyzję o powierzeniu funkcji premiera dotychczasowemu prezydentowi Serżowi Sarkisjanowi. Chociaż protesty przeciwko objęciu przez niego stanowiska szefa rządu trwały już kilka dni, nikt nie przypuszczał, że ten ruch doprowadzi do ogromnych demonstracji ulicznych.

6 grudnia 2015 roku w Armenii odbyło się referendum konstytucyjne, na mocy którego półprezydencki system rządów został zastąpiony republiką parlamentarną. Na pytanie „Czy opowiadasz się ze zmianą Konstytucji Armenii” pozytywnie odpowiedziało 66,2 proc., zaś przeciwnej odpowiedzi udzieliło 33,8 proc. Frekwencja wyniosła 50,8 proc... Zakładano, że zmiana systemu rządów w praktyce ma dokonać się w cyklu wyborczym 2017-2018 roku.

Zgodnie z nową konstytucją, armeński prezydent wybierany jest już nie na pięcioletnią, lecz na siedmioletnią kadencję. Bezpośrednie głosowanie obywateli zostało zastąpione przez wybory Zgromadzenia Narodowego. Prezydent Armenii mianuje premiera z partii, która wygrała wybory parlamentarne. Władza wykonawcza, wcześniej należąca do prezydenta, skupiona została w rękach szefa rządu. Rolę prezydenta ograniczono do funkcji reprezentacyjnych.

To właśnie perspektywa wejścia w życie powyższych zmian konstytucyjnych, dalszego trwania przy władzy Serża Sarkisjana i ludzi skupionych wokół niego, spowodowała, że w pierwszych dniach kwietnia na ulice Erywania zaczęło wychodzić coraz więcej protestujących. Zdaniem ekspertów, Sarkisjan oskarżany jest o niewspółmierne uzależnienia Erywania od Moskwy (w 2008 roku podpisano umowę, zgodnie z którą armeńskie linie kolejowe zostały oddane na trzydzieści lat pod kierownictwo Rosyjskich Kolei, natomiast sieci gazowe w Armenii w stu procentach należą do Gazpromu), wszechogarniającą korupcję oraz liberalne stanowisko w sprawie uregulowania ormiańsko-azerskiego konfliktu o Górski Karabach.

Niekwestionowanym liderem protestów został deputowany Nikol Paszynjan, szef liberalnej frakcji „Wyjście”, która w Zgromadzeniu Narodowym posiada 9 reprezentantów na 105 deputowanych. 17 kwietnia w dzień wyboru Serża Sarkisjana na stanowisko premiera Armenii, Paszynjan ogłosił początek „Aksamitnej Rewolucji”. Protestujący od samego rana blokowali wejście do budynku Zgromadzenia Narodowego, gdzieniegdzie dochodziło do starć z policją. W ciągu dnia zablokowane zostały budynki Prokuratury Generalnej czy Banku Centralnego. Wieczorem na erywańskim Placu Republiki rozpoczęła się manifestacja, podczas której Nikol Paszynjan poinformował o utworzeniu tzw. komitetu rewolucyjnego, wezwał także zgromadzonych, by kontynuowali blokadę dróg, autostrad i budynków rządowych.

Protesty skupiły się głównie w Erywaniu, chociaż odbywały się również w innych miastach. Miały one dwojaki charakter. W trakcie dnia manifestanci blokowali ulice, skrzyżowania, mosty, a nawet dojazd do erywańskiego lotniska, zaś wieczorem gromadzili się na masowych manifestacjach na Placu Republiki, przy którym znajdują się siedziby najważniejszych instytucji państwowych m.in. Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Finansów czy główny budynek rządowy. Noce Ormianie spędzali w swych domach, by następnego dnia od samego rana kontynuować akcję protestacyjną. Działania policji ograniczały się do zatrzymań aktywnych uczestników, których najczęściej po spisaniu zwalniano. Motorem napędowym ormiańskiej „Aksamitnej Rewolucji” byli studenci (frekwencja na miejscowym uniwersytecie spadała do 30 procent).

21 kwietnia do protestujących na Placu Republiki wyszedł obecny prezydent Armenii Armen Sargasjan, by odbyć rozmowę z liderem opozycji. W tym czasie ówczesny premier ogłosił, że poda się do dymisji zaraz po tym, jak uregulowany zostanie konflikt w Górskim Karabachu, gdyż, jego zdaniem, właśnie w celu uspokojenia geopolitycznej sytuacji w regionie został wybrany na stanowisko szefa rządu. Dzień później w Hotelu Marriott w Erywaniu odbyło się spotkanie Nikola Paszynjana z Serżem Sarkisjanem. Kierujący akcją protestacyjną domagał się obecności mediów oraz określenia warunków ustąpienia z funkcji premiera, na co Sarkisjan odpowiedział, że opozycyjny blok „Wyjście”, który w wyborach uzyskał 7-8 procent głosów nie posiada mandatu na kierowanie państwem i  nie ma prawa wypowiadać się w imieniu narodu. Negocjacje zostały przerwane. Niedługo po spotkaniu policja zatrzymała Nikola Paszynjana oraz dwóch innych parlamentarzystów towarzyszących szefowi opozycji. Służby rozpoczęły stosowanie ostrzejszych represji, w wyniku których rannych zostało kilka osób. Zatrzymano również innych deputowanych, którym postawiono zarzuty organizowania i przewodniczenia nielegalnym zgromadzeniom. Tego samego dnia policja zablokowała Plac Republiki, by nie dopuścić do zapowiedzianych jeszcze przez Nikola Paszynjana protestów. Manifestanci zorganizowali więc marsz, który zgromadził ponad 150 tysięcy osób.

Dzień później wicepremier Karen Karapetjan odwiedził szefa opozycji. Po rozmowie polityków, Paszynjan oraz inni deputowani zostali zwolnieni z aresztu. Następnie premier Serż Sarkisjan podał się do dymisji. „Nikol Paszynjan miał rację. Myliłem się. W obecnej sytuacji mam kilka wyjść, lecz nie skorzystam z żadnego z nich. Opuszczam stanowisko głowy naszego kraju. „Uliczny” ruch sprzeciwia się pełnieniu przeze mnie tej funkcji, spełniam więc wasze oczekiwania.” – stwierdził w oświadczeniu były prezydent Armenii. Tłum manifestujących na Placu Republiki przyjął tą wiadomość z entuzjazmem.

Nie bez znaczenia była data ustąpienia z funkcji Sarkisjana, gdyż dzień po podaniu się do dymisji Ormianie w kraju i za granicą upamiętniali 103. rocznicę rzezi Ormian. Jest to najważniejsze dla nich wydarzenie w całym roku. Pamięć o ludobójstwie popełnionym przez Turków na ludności ormiańskiej, które według szacunków pochłonęło około półtora miliona osób, jest fundamentem tożsamości narodowej Ormian. Z pewnością konflikt polityczny pogłębiłby się, gdyby strony nie doszły do porozumienia przed 24 kwietnia. Potrzeba jedności narodowej w tym ważnym dla Ormian dniu chwilowo zwyciężyła nad partykularnymi interesami polityków. Rozmowy między rządzącą Republikańską Partią Armenii a frakcją „Wyjście” Paszynjana zostały przełożone na 25 kwietnia.

Jednakże dymisja Serża Sargasjana nie zakończyła ulicznych protestów. Opozycjoniści domagali się, by nowym premierem został Paszynjan, uważany przez protestujących za jedynego możliwego kandydata i przedstawiciela narodu. Wybór lidera opozycji na szefa rządu, zdaniem protestujących, miał zagwarantować przeprowadzenie sprawiedliwej elekcji deputowanych, której również domagali się Ormianie. Wybory na stanowisko premiera zostały zapowiedziane na 1 maja.

Lider opozycji na kilka dni przed planowanym głosowaniem ogłosił, że pierwszy dzień maja ma być przełomowy. Polecił obywatelom, by tego zebrali się na Placu Republiki, gdzie zostały rozstawione monitory transmitujące posiedzenie Zgromadzenia Narodowego i byli w stanie gotowości do dalszych protestów w przypadku, gdy parlament Armenii nie wybrałby Paszynjana na stanowisko premiera.

Mieszkańcy zgromadzili się nie tylko na Placu Republiki, lecz także wokół stojących na zablokowanych ulicach taksówek i w napięciu słuchali radiowych audycji. Wieczorem Zgromadzenie Narodowe Armenii podjęło decyzję o odrzuceniu kandydatury Nikola Paszynjana na stanowisko premiera. Za głosowało 45 deputowanych, przeciw było 53 parlamentarzystów.. Jeszcze tego samego dnia lider protestów wyszedł do manifestantów, by poinformować o rozpoczęciu akcji obywatelskiego nieposłuszeństwa, która miała objąć cały kraj. Zgodnie z Konstytucją Armenii nowe wybory muszą odbyć się w ciągu siedmiu dni od poprzedniego głosowania, wyznaczono je więc na 8 maja.

W odpowiedzi na decyzję Zgromadzenia Narodowego zwolennicy Paszynjana zablokowali główne drogi w Armenii, tory kolejowe, dojazdy do lotniska (do protestu przyłączyli się także pracownicy lotniska), przejścia graniczne z Iranem i Gruzją, a także urzędy państwowe. Na ulicach Erywania panował chaos. Młodzi ludzie, studenci, którzy w tym dni zwolnieni byli z zajęć, zbierali się grupki i maszerowali wykrzykując hasła. Setki tysięcy Ormian wyrażało swój sprzeciw. Jeszcze tego samego dnia, w obliczu nieporządku, paraliżu państwa, atmosfery buntu i widma poważnego kryzysu społeczno-politycznego, lider rządzącej Republikański Partii Armenii Wagram Bardasjan poinformował, że w wyborach 8 mają jego partia poprze kandydata opozycji na premiera. Na ulicach zapanowała radość i poczucie zwycięstwa. Paszynjan nakazał protestującym, by wstrzymali protesty w kolejnych dniach, udali się do swych domów, a uczniowie i studenci wrócili następnego dnia do swych obowiązków. Jednakże zaznaczył on, że obywatele muszą pozostać w gotowości do dalszych protestów w sytuacji ewentualnego zerwania porozumienia przez obóz rządzący.

8 maja Zgromadzenie Narodowe Armenii wybrało Nikola Paszynjana na stanowisko premiera. Za jego kandydaturą zagłosowało 59 deputowanych, natomiast 42 było przeciw. Lidera „Aksamitnej Rewolucji” poparły wszystkie ugrupowania opozycyjne zasiadające parlamencie oraz kilku reprezentantów RPA. Przywódcy rządzącej frakcji podkreślają jednak, że aprobata dla kandydatury Paszynjana nie oznacza przyłączenia się do jego obozu politycznego, tylko podyktowana jest troską o państwo oraz chęcią wyjścia z trwającego blisko miesiąc kryzysu społeczno-politycznego.

Nikol Paszynjan stoi obecnie przed bardzo trudnym zadaniem, gdyż opozycyjna w stosunku do niego Republikańska Partia Armenii posiada większość w Zgromadzeniu Narodowym (58 na 105 mandatów) i z pewnością przy zachowaniu takiej sytuacji będzie stosowała obstrukcję parlamentarną. Dążąc do zachowania swoich wpływów będzie próbowała w ten sposób wymusić na obecnym premierze szereg porozumień nie tylko na płaszczyźnie politycznej, lecz także ze środowiskiem oligarchów. RPA ma również nadzieję na wciągnięcie Paszynjana w sferę powiązań polityczno-biznesowych. Skuteczność tych zabiegów w znacznym stopniu będzie zależała od politycznej inteligencji premiera oraz umiejętności zbudowania wokół siebie silnego obozu politycznego, złożonego z zaufanych i oddanych osób, dzięki któremu będzie mógł odeprzeć presję RPA.

Jednakże nie można także wykluczyć stopniowej dekompozycji największej partii parlamentarnej oraz dezintegracji armeńskiej sceny politycznej. Za takim wyjściem przemawia fakt, że już w trakcie protestów mieliśmy do czynienia z transferami poszczególnych polityków na stronę opozycyjną.

Nikol Paszynjan będzie dążył do przeprowadzenia przedterminowych wyborów parlamentarnych, lecz w tym celu musi doprowadzić do reformy kodeksu wyborczego, co przy obecnym rozdaniu mandatów wydaje się bardzo trudne.

„Aksamitna Rewolucja” w Armenii była przejawem największego od czasu ormiańsko-azerskiej wojny o Górski Karabach przełomu lat 80. i 90. kryzysu instytucji państwowych. Na ulice miast każdego dnia przez prawie miesiąc wychodziło od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy protestujących, by wyrazić swój sprzeciw wobec wszechobecnej korupcji i nieudolności politycznej dotychczas rządzącego obozu. Erywań pełny był flag, na wielu ulicach słychać było wydobywające się z taksówek dźwięki hymnu „Aksamitnej Rewolucji” pt. „Hayastan Barev” autorstwa Taty Simonjana. Na szczęście dzięki mądrości władz oraz protestujących obyło się bez rozlewu krwi. Pokojowa rewolucja zapoczątkowała proces zmian politycznych w Armenii. Za wcześnie jednak, by ocenić, czy hasła głoszone przez protestujących zostaną wprowadzone w życie, czy pozostaną tylko wspomnieniem pięknych wiosennych dni walki o wolność.

Autor w czasie ormiańskiej "Aksamitnej Rewolucji'' przebywał w Erywaniu.

Aktualna ocena artykułu: 5

Oceń artykuł: