Sektor bankowy na Ukrainie

Tomasz Kawka

Działalność sektora bankowego na Ukrainie normują następujące akty prawne: Konstytucja Ukrainy, Ustawa „ O Narodowym Banku Ukrainy” i Ustawa „O bankach i działalności bankowej”.

Konstytucja stwierdza, że jednostką pieniężną Ukrainy jest hrywna, a podstawowym celem działań banku centralnego jest zabezpieczenie jej stabilności. Zadaniem Rady Narodowego Banku Ukrainy (NBU) jest natomiast opracowywanie kierunków polityki pieniężnej i kredytowej i sprawowanie kontroli nad jej prowadzeniem[1]. Osiąganie zysku nie jest celem banku[2]. Innymi funkcjami banku są[3] :

• wyłączna emisja waluty na terytorium Ukrainy,
• organizacja systemu refinanasowania i występowanie w charakterze kredytodawcy ostatniej instancji,
• ustanawianie dla banków reguł prowadzenia operacji bankowych, sprawozdawczości finansowej i ochrony informacji,
• określanie systemu, porządku i form płatności, w tym między bankami,
• sprawowanie nadzoru bankowego,
• prowadzenie państwowego rejestru banków, wydawanie licencji na prowadzenie działalności bankowej i operacji bankowych,
• reprezentowanie interesów Ukrainy w bankach centralnych innych państw, bankach międzynarodowych i instytucjach kredytowych.

NBU posiada osobowość prawną, jest niezależnym ekonomicznie organem, który pokrywa wydatki z własnych dochodów, bądź też w uzasadnionych przypadkach z Państwowego Budżetu Ukrainy. Bank centralny nie odpowiada za zobowiązania państwa,    a państwo za zobowiązania banku, z wyjątkiem przypadków gdy obie strony biorą na siebie takie zobowiązania[4]. Bankowi nie wolno finansować państwowego deficytu budżetowego[5]. Najważniejszymi organami NBU są Rada i Zarząd NBU. Rada zajmuje się opracowywaniem podstawowych zasad polityki pieniężnej i kredytowej państwa i sprawuje nadzór nad jej prowadzeniem. Prezes NBU wchodzi do niej z urzędu. Siedmiu członków wyznacza Prezydent Ukrainy i siedmiu Rada Najwyższa. Kadencja członków Rady trwa siedem lat, Prezes Rady jest wybierany spośród jej członków na okres trzech lat. Zarząd NBU zarządza działalnością banku centralnego, wykorzystuje odpowiednie instrumenty polityki pieniężnej i kredytowej i zapewnia jej realizację. Organ ten składa się z Prezesa NBU, jego zastępców i szefów pododdziałów. Prezes NBU jest proponowany na urząd przez Prezydenta za aprobatą Rady Najwyższej. Jego kadencja trwa siedem lat[6].

Na system Narodowego Banku Ukrainy składa się aparat centralny, filie, izby rozrachunkowe, fabryka papieru banknotowego, Państwowy Skarb Ukrainy, Centralny Skarbiec, przedsiębiorstwa specjalistyczne, bankowe zakłady nauczania i inne instytucje, które zapewniają funkcjonowanie banku centralnego[7].

Aby realizować swoje funkcje, NBU ma prawo do stosowania następujących instrumentów:

• ustanawianie poziomu rezerw dla banków komercyjnych,
• udzielanie bankom komercyjnym kredytów terminowych,
• nabywanie i sprzedaż papierów wartościowych emitowanych przez państwo,
• udzielanie bankom kredytów pod zastaw weksli i papierów wartościowych,
• nabywanie i sprzedaż walut obcych oraz zagranicznych dokumentów płatniczych,
• wypuszczanie i regulowanie ilości pieniądza znajdującego się w obiegu,
• ustanawianie stóp procentowych dla operacji bankowych[8],
• zarządzanie rezerwami złota,
• regulowanie eksportu i importu kapitału[9].

Narodowy Bank Ukrainy sprawuje również nadzór nad działalnością bankową, którego głównymi celami są bezpieczeństwo i stabilność systemu bankowego oraz ochrona interesów depozytariuszy i wierzycieli[10]. Jednym z jego głównych elementów jest rejestracja banków i wydawanie pozwoleń na wykonywanie operacji bankowych. Odpowiedzialnymi za to organami są terytorialne zarządy NBU oraz Departament Rejestracji i Licencjonowania Generalnego Departamentu Nadzoru Bankowego[11]. Podstawą dla odmowy rejestracji może być naruszenie porządku tworzenia banku, przedstawienie niepełnej dokumentacji lub reputacja osób zajmujących kierownicze stanowiska. Licencję odbiera się za niewłaściwe prowadzenie rachunkowości, niewykonanie w ciągu roku żadnej operacji bankowej, w razie naruszenia obowiązującego prawa czy niewykonywanie zaleceń banku centralnego[12]. Bank znajdujący się w trudnej sytuacji ekonomicznej może zostać zreorganizowany z inicjatywy jego uczestników lub NBU. Może to nastąpić w drodze fuzji, przyłączenia, podziału, oddzielenia bądź przetworzenia. Nie dokonuje się jej, gdy jej przeprowadzenie zagrażałoby interesom depozytariuszy lub wierzycieli[13]. Kontroli podlega również koncentracja na rynku bankowym. Osoba chcąca nabyć istotny udział w banku ( tj. 10, 20, 50 lub 75 %) jest zobowiązana powiadomić o tym NBU, który może nie wyrazić zgody na transakcję[14]. Nadzór pełni się również w formie „zza biurka”, polegającej na sprawdzaniu normatywów banku lub w formie inspekcji[15].

Na Ukrainie działa też system gwarantowania depozytów pod nazwą Funduszu Gwarantowania Depozytów Osób Fizycznych. Instytucją zarządzają Rada i Dyrekcja Funduszu.  Jego udziałowcami są banki krajowe i zagraniczne, znajdujące się w państwowym rejestrze. Zwolnione są z tego banki sanowane. Gwarantowana jest suma depozytów do 150 tys. UAH. Wnoszona składka w przypadku nowo powstałego banku wynosi 1% kapitału zakładowego, zaś dwa razy w roku wpłaca się 0,25 % ogólnej sumy wkładów[16].

 Ukraińskie banki komercyjne

Tak jak w przypadku innych krajów, również na Ukrainie banki komercyjne cieszą się niezależnością, wyrażającą się tym, że państwo i Narodowy Bank Ukrainy nie odpowiadają za zobowiązania banków i vice versa[17]. Banki mogą być tworzone przez osoby prawne i fizyczne, nierezydentów i rezydentów. Dopuszczalnymi formami banków są: publiczna spółka akcyjna i bank kooperacyjny. Do zakładania banków ma prawo państwo - bank z jego stuprocentowym udziałem określa się jako bank państwowy, a powstaje on na mocy decyzji Gabinetu Ministrów Ukrainy. Można tworzyć banki z kapitałem zagranicznym, wszystkie banki mają możliwość otwierania swoich filii i przedstawicielstw na całym terytorium Ukrainy. Banki mają prawo do łączenia się w zjednoczenia, korporacje, holdingi bankowe i finansowe, spółki i asocjacje. W celu stworzenia banku należy złożyć następujące dokumenty[18] :

• podanie o rejestrację banku,
• umowę założycielską,
• statut banku,
• protokół zgromadzenia założycielskiego,
• biznesplan,
• informację o sytuacji finansowej założycieli,
• sprawozdanie księgowe i finansowe za ostatnie cztery kwartały,
• informację o liczebnym składzie rady nadzorczej, zarządu i komisji rewizyjnej,
• kopię potwierdzenia wniesienia opłaty za rejestrację banku,
• potwierdzoną notarialnie kopię dokumentów założycieli,
• kopię informacji o emisji akcji,
• informację o kwalifikacjach i reputacji założycieli.

Bank powinien zgromadzić kapitał zakładowy w wysokości 75 mln UAH. Jest on zobowiązany do zachowywania norm adekwatności kapitałowej w wysokości 15 % w ciągu pierwszego roku działalności, 12 % w ciągu drugiego roku, natomiast przez pozostały okres na poziomie 8 %[19]. Fundusze banku składają się z kapitału zakładowego i dodatkowego. Oprócz nich powinien być stworzony fundusz rezerwowy, do którego odprowadza się 5 % rocznego zysku do osiągnięcia przezeń poziomu 25 % kapitału zakładowego[20]. Podstawowymi organami banku są : walne zgromadzenie akcjonariuszy, rada nadzorcza i rada dyrektorów banku (organy zarządu) oraz komisja rewizyjna i wewnętrzny audyt ( organy kontroli)[21].

Bank może zostać zlikwidowany na życzenie właścicieli banków bądź postanowieniem Narodowego Banku Ukrainy, jeśli stwarza zagrożenie dla stabilności systemu bankowego. O rozpoczęciu procedury likwidacyjnej należy powiadomić w gazecie „Kurier Urzędowy” lub „Głos Ukrainy”. W pierwszym rzędzie zaspokaja się zobowiązania powstałe w wyniku wyrządzenia szkody życiu i zdrowiu obywateli, wynagradza się pracowników, roszczenia Funduszu Gwarantowania Depozytów Osób Fizycznych, Narodowego Banku Ukrainy, Ministerstwa Finansów Ukrainy, osób których płatności zostały zablokowane w wyniku likwidacji banku, spłaca się dług podporządkowany i inne[22].

Na chwilę obecną na Ukrainie jest zarejestrowanych 195 banków[23]. 18 banków znajduje się w stadium likwidacji[24], jeden jest reorganizowany[25]. 176 banków posiada licencję na wykonywanie operacji bankowych. Działa 55 banków zagranicznych, w tym 20 ze stuprocentowym udziałem zagranicznym, co stanowi 40,4 % kapitału zakładowego banków. Całkowity rozmiar skorygowanych aktywów ukraińskiego sektora bankowego wyniósł 972517 mln UAH[26]. Dochody banków w ciągu dwóch pierwszych miesięcy 2011 r. wzrosły w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego o 4,8 % i osiągnęły poziom 22,4 mld UAH. Straty spadły o 2,4 % i wyniosły 22,2 mld UAH[27]. Trzema największymi bankami pod względem wielkości aktywów są : Privatbank, Ukreximbank i Raiffeisen Bank Awal, zaś pod względem wysokości kapitału zakładowego Ukreximbank, Oszczadbank i Privatbank[28].

Ukraina cechuje się najgorszymi spośród krajów WNP wskaźnikami rentowności - rentowność kapitału wyniosła w 2010 r. 8,51 %, a rentowność aktywów 1,03 %[29]. Na dzień 1.03.2011 r. udzielono 763802 mln UAH kredytów, z tego 67,2 % otrzymały podmioty gospodarcze, a 24,2 % osoby fizyczne. Wartość kredytów długoterminowych wyniosła 419640 mln UAH, w 63,6 % ich odbiorcami były podmioty gospodarcze. 11,2 % udzielonych kredytów było przeterminowanych[30]. Podmioty gospodarcze złożyły depozyty w wysokości 146565 mln UAH, z czego 34,8 % terminowych. Wartość depozytów osób fizycznych wyniosła 281115 mln UAH, a depozyty terminowe stanowiły 76,2 % ogółu. Średnia stopa oprocentowania kredytów dla gospodarstw domowych wyniosła w lutym 2011 r. 25 %, a dla przedsiębiorstw niefinansowych 12,2 %. Średnia stopa oprocentowania depozytów założonych przez przedsiębiorstwa wyniosła 4,2 %, tych założonych przez gospodarstwa domowe 9,3 %[31].

Aktualna ocena artykułu: 5

Oceń artykuł: