System podatkowy Ukrainy cz.1

Tomasz Kawka

Początków systemu podatkowego można się doszukiwać już we wczesnym średniowieczu, w okresie formowania się pierwszego organizmu państwowego na ziemiach ukraińskich, tj. Rusi Kijowskiej. Wyróżniano wtedy trzy podstawowe rodzaje podatków: podymne, pogłówne i popłużne. 

Nazwa pierwszego rodzaju podatku pochodziło od jednostki opodatkowania, „dymu”, czyli budynku. Pogłówne było natomiast prototypem dzisiejszego podatku od osób fizycznych i było zbierane podczas objazdu kraju przez kniazia i jego drużynę. Popłużne było pobierane od ilości pługów znajdujących się w posiadaniu danego gospodarstwa rolnego, a wpływy z niego były przeznaczane na utrzymanie wojska, dworu książęcego oraz misji dyplomatycznych. Powyższy system w pewnym stopniu zreformowała wielka księżna Olga w X w., która uporządkowała zbieranie danin, ustanawiając normy ich poboru, a w szczególności jego czas i miejsce. Przez to daniny utraciły swój pozaprawny charakter[1]. System ten utrzymał się aż do XII-XIII w., tj. był stosowany również w czasach państwa Halicko-Wołyńskiego i Litewsko-Ruskiego.

Zawładnięcie terytorium Ukrainy przez Litwę, Polskę i częściowo Moskwę stało się przyczyną wprowadzenia nowego porządku prawnego, którego częścią był system podatkowy. Podstawową konsekwencją było zwiększenie się liczby płaconych podatków, bezpośrednich i pośrednich, zwyczajnych i nadzwyczajnych do ok. 30. Ciężar podatkowy spoczął zaś na barkach zależnego, pańszczyźnianego chłopstwa. Przedmiotem opodatkowania były np. ilość posiadanego bydła, ptactwa lub wyprodukowanej tkaniny. Inaczej miała się rzecz z podatkami w miastach, zwłaszcza po upowszechnieniu się prawa magdeburskiego – ich wysokość ustanawiał burmistrz, mający również prawo ich znoszenia lub zwalniania niektórych mieszczan od ich spłaty. Podstawowymi rodzajami podatków były: cło przywozowe w wysokości dwóch groszy od jednostki towaru oraz podatek od cechów, płacony przez nie zbiorowo.

Specyficzny system podatkowy wykształciła w XVII w. Sicz Zaporoska. Za pobór podatku odpowiadał tam wojskowy kantarzej (wagowy), który także rozdzielał wpływy podatkowe z towarów wwożonych na Zaporoże między kozacką starszyznę       i Cerkiew. W wypełnianiu przez niego obowiązków pomagali szafarze, którzy ściągali opłaty od kupców na przeprawach przez Dniepr[2].

Wraz z zajęciem Ukrainy przez Rosję na ziemiach ukraińskich wprowadzono rosyjski system podatkowy. Opierał się on na opodatkowaniu w formie dziesięciny. Wpływy z tego rodzaju podatku finansowały działalność tzw. ziemstw – wybieralnych jednostek samorządu terytorialnego[3].

Kolejnym etapem ewolucji systemu podatkowego Ukrainy był radziecki system podatkowy. Tylko w czasie Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP) spełniał on fiskalne funkcje. Stalinizacja życia gospodarczego doprowadziła wprawdzie do uproszczenia systemu, ale jej konsekwencją było uzyskanie przez podatki wyłącznie nominalnego charakteru. Najważniejszym podatkiem był podatek produkcyjny, płacony przez przedsiębiorstwa państwowe. Obywatele byli opodatkowani tylko w nieznacznym stopniu, niewielką rolę odgrywały też podatki i opłaty lokalne. Powszechnie sięgano za to po instytucję samoopodatkowania ludności wiejskiej[4].

Po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w sierpniu 1991 r. powstały przesłanki do przeprowadzenia transformacji gospodarczej, a jej ważną częścią składową stało się stworzenie od podstaw systemu podatkowego, który odpowiadałby warunkom gospodarki rynkowej. Pierwszym aktem prawnym tego rodzaju była ustawa „O systemie opodatkowania”. W latach 1992-1993 uchwalono następne ustawy podatkowe, które regulowały m. in. kwestie opodatkowania osób fizycznych, przedsiębiorstw oraz wartości dodanej. Obowiązujący system podatkowy okazał się jednak nieefektywny – w 1998 r. do budżetu trafiło tylko 61 % wpływów podatkowych. Zawyżone stawki podatkowe doprowadziły też do rozkwitu szarej strefy, która wkrótce objęła 75 % ludności i 60 % PKB[5]. Konieczna okazało się zatem optymalizacja systemu, co miało się dokonać przez uchwalenie Kodeksu Podatkowego, który zastąpiłby wszystkie dotychczasowe ustawy podatkowe. Sprzyjające okoliczności do realizacji pojawiły się dopiero w 2007 r. za prezydentury Wiktora Juszczenki. Prace powołanej do tego celu komisji trwały trzy lata i zakończyły się w 2010 r. Przedstawiony projekt spotkał się z ostrą krytyką środowisk gospodarczych i niezbędne okazało się jego dopracowanie. Nawet po dokonaniu tego prezydent Janukowycz zawetował ustawę – kontrowersje wywołała likwidacja uproszczonego systemu opodatkowania, tzw. podatku jednolitego. Po jego przywróceniu 3.12.2010 r. Kodeks Podatkowy Ukrainy wszedł w życie[6]. Rozwiązania prawne zawarte w Kodeksie okazały się jednak bardzo niestabilne – ustawa była wielokrotnie nowelizowana (po raz ostatni w kwietniu 2012 r. celem dostosowania jej do nowego Kodeksu Celnego), a wejście w życie niektórych postanowień Kodeksu rozłożono w czasie nawet do 2018 r.

Źródła prawa podatkowego

Najogólniej źródła prawa podatkowego Ukrainy można podzielić na normatywne i nienormatywne. Do normatywnych należą ustawy, czyli akty prawne przyjęte przez organy ustawodawcze państwa albo przez ludność w referendum oraz akty normatywne niższego rzędu, wydawane na podstawie ustaw. Te ostatnie, zależnie od organu który je wydał, mają określoną moc prawną i adresatów. Należą do nich m. in. rozporządzenia Prezydenta Ukrainy, postanowienia Rady Najwyższej (tj. parlamentu) i Gabinetu Ministrów. Akty nienormatywne, w odróżnieniu od normatywnych nie zawierają norm prawnych ogólnych i posiadają indywidualny charakter[7].

Aktem prawnym nadrzędnym wobec wyżej wymienionych jest Konstytucja Ukrainy, która precyzuje ogólne zasady systemu podatkowego kraju. Ustawa zasadnicza nakłada na obywateli powszechny obowiązek podatkowy, jak również obowiązek składania deklaracji o stanie majątku i dochodach za poprzedzający rok. Czynności te są dokonywane w porządku przewidzianym przez obowiązujące regulacje lex specialis. Zgodnie z Konstytucją organem odpowiedzialnym za kształt systemu podatkowego jest wyłącznie Rada Najwyższa, która ustanawia sam system podatkowy  i składające się na niego podatki i opłaty. Gabinet Ministrów zapewnia natomiast wykonanie uchwalonej przez parlament polityki finansowej, cenowej, inwestycyjnej oraz podatkowej. System podatkowy Ukrainy jest jednolity, co oznacza, że te same rozwiązania prawne są stosowane na terytorium całego kraju. Pewien wpływ na system podatkowy mają też jednostki samorządu terytorialnego, na które Konstytucja deleguje w ograniczonym zakresie prawo ustanawiania podatków i opłat lokalnych[8]. W praktyce to uprawnienie polega na określaniu stawek podatku w ramach przewidzianego przez ustawodawstwo podatkowe przedziału. 

Najważniejszym aktem prawnym ukraińskiego systemu podatkowego jest Kodeks Podatkowy Ukrainy (KPU)[9], który obejmuje całość obowiązującego na Ukrainie ustawodawstwa podatkowego. Kodeks reguluje stosunki w sferze zapłaty podatków i opłat, a w szczególności ustanawia wyczerpującą listę podatków i opłat ściąganych na Ukrainie, porządek ich administrowania, płatników podatków i opłat oraz ich prawa i obowiązki, kompetencje organów kontrolnych, a także odpowiedzialność za złamanie prawa podatkowego. Zasady opodatkowania cłem wywozowym i wwozowym są normowane nie przez Kodeks Podatkowy, a Kodeks Celny. Podobnie ma się rzecz z opodatkowaniem instytucji bankowych i ubezpieczeniowych, które podlegają osobnym ustawom[10]. Zmiana ustawodawstwa podatkowego może być dokonana tylko drogą wniesienia zmian do Kodeksu Podatkowego. Podatki, które nie zostały uwzględnione w Kodeksie nie podlegają spłacie. W przypadku, gdy terminy użyte w innych ustawach i odnoszące się do opodatkowania są sprzeczne z terminologią Kodeksu Podatkowego, stosuje się nazewnictwo Kodeksu. Aktami nadrzędnymi wobec niego są tylko Konstytucja Ukrainy oraz umowy międzynarodowe[11].    

Zasady ukraińskiego systemu podatkowego

W odróżnieniu od rozwiązań przyjętych w innych krajach, jasno określone zasady podatkowe są integralną częścią ustawodawstwa podatkowego Ukrainy. Kodeks Podatkowy przewiduje ich dwanaście. Zgodnie z nimi, każdy obywatel jest obowiązany do zapłaty podatków. Wszyscy płatnicy podatku są równi przed prawem, a wszelka forma dyskryminacji jest niedopuszczalna. Podatnicy ponoszą odpowiedzialność za naruszenie prawa podatkowego. Istnieje zasada domniemania niewinności w postępowaniu podatkowym. Podatki i opłaty są ustanawiane tak, by zapewnić zrównoważenie budżetu oraz uwzględnia się przy tym zdolność płatniczą podatników. Koszty ściągania podatków powinny być znacznie niższe od wpływów podatkowych. Podatki powinny być neutralne ekonomicznie, tj. nie wpływać na obniżenie się bądź też zwiększenie zdolności konkurencyjnej płatnika. System podatkowy powinien też być stabilny, co w praktyce wyraża się zobowiązaniem państwa, że zmiany obowiązującego prawa muszą być uchwalone najpóźniej na sześć miesięcy przed końcem roku budżetowego, zaś same podatki i opłaty oraz obowiązujące w ich ramach stawki i ulgi nie mogą się zmieniać w trakcie roku budżetowego. Zasada równomierności i wygody zapłaty zakłada, że pobieranie podatków powinno zapewniać napływ środków do budżetu we właściwym czasie, a także powinno być możliwie najmniej kłopotliwe dla płatników. Wszystkie elementy podatku muszą być ustalone w formie ustawy[12].

Z powyższego katalogu zasad systemu podatkowego Ukrainy wynika, że ustawodawca uwzględnił w KPU właściwie wszystkie postulaty Adama Smitha i Adolfa Wagnera, co oznacza, że zasady podatkowe nie muszą być tylko pewnym konstruktem myślowym, a mogą być z powodzeniem zastosowane w praktyce.

Struktura systemu podatkowego Ukrainy

KPU definiuje system podatkowy jako całokształt ogólnopaństwowych i miejscowych podatków i opłat podlegających spłacie na zasadach przewidzianych przez Kodeks[13]. Zarówno ogólnopaństwowe, jak i miejscowe podatki stanowią numerus clausus ustawy[14]. Do ogólnopaństwowych zalicza się następujące podatki i opłaty[15]:

• podatek od zysków przedsiębiorstw,
• podatek od dochodów osób fizycznych,
• podatek od wartości dodanej,
• akcyzę,
• cło,
• opłatę za rejestrację środka transportu,
• podatek ekologiczny,
• podatek od ziemi,
• zryczałtowany podatek rolny

i inne.

Za miejscowe uważa się takie podatki i opłaty[16]:

• podatek od nieruchomości,
• podatek jednolity,
• opłatę za prowadzenie niektórych rodzajów działalności gospodarczej,
• opłatę za miejsce parkowania środków transportu,
• opłatę turystyczną.

Podstawowe konstrukcje podatkowe

Podatek od dochodu przedsiębiorstw

Podatek od dochodu przedsiębiorstw należy do grupy podatków ogólnopaństwowych i bezpośrednich. Jest on podstawową formą opodatkowania działalności gospodarczej prowadzonej w formie osoby prawnej i zarazem główną formą opodatkowania, którą wybierają duże ukraińskie przedsiębiorstwa. Ten rodzaj podatku jest również ważnym elementem dochodów budżetu państwa – stanowi on odpowiednio 19 % wpływów podatkowych i 15 % dochodów budżetowych[17]. Płatnikami tego rodzaju podatku mogą być według Kodeksu Podatkowego[18]:

• podmioty gospodarcze będące osobami prawnymi, które prowadzą działalność zarówno na terytorium Ukrainy, jak i poza jej granicami,
• przedsiębiorstwa kolejowe i ich oddziały,
• organizacje non-profit, które uzyskują dochód z działalności niebędącej statutową,
• wyodrębnione oddziały płatników podatku,
• nierezydenci bez względu na formę organizacyjno-prawną, którzy otrzymują dochody z jakiegokolwiek źródła na Ukrainie (z wyjątkiem przedstawicielstw dyplomatycznych),
• stałe przedstawicielstwa nierezydentów.

Oprócz wyżej wymienionych podmiotów płatnikami podatku mogą być w szczególności banki, zakłady ubezpieczeniowe oraz organizacje non-profit. Podatek od zysków przedsiębiorstw mogą także wybrać producenci rolni, pod warunkiem, że z działalności rolnej uzyskują oni ponad 50 % przychodu[19].

Za przedmiot opodatkowania uznaje się dochód uzyskany na Ukrainie lub poza jej granicami, wyznaczony poprzez pomniejszenie przychodu w danym okresie o wartość sprzedanych towarów, wykonanych robót, świadczonych usług oraz innych tego rodzaju wydatków poniesionych w okresie podatkowym. Opodatkowaniu podlega również dochód wypracowany przez nierezydenta na terytorium Ukrainy[20].

Podstawowa stawka podatku docelowo ma wynosić 16 %[21], jednak w 2013 r. będzie utrzymana na poziomie 19 %[22]. Zgodnie z ukraińskimi przepisami podatkowymi zwolnieniami przedmiotowymi są objęte m. in. organy władzy państwowej i samorządu terytorialnego, stworzone przez nie przedsiębiorstwa, organizacje dobroczynne, fundusze emerytalne i organizacje o charakterze religijnym w części przychodów pochodzących z ich działalności statutowej. Charakterystyczne jest, że na potrzeby ustawy wszystkie wyżej wymienione instytucje zostały zrównane z organizacjami non-profit[23]. Zwolnione podmiotowo z podatku są zaś przedsiębiorstwa kompleksu paliwowo-energetycznego, przedsiębiorstwa komunalne, sanatoria „Artek” i „Mołoda Gwardija” oraz przedsiębiorstwa prowadzące sprzedaż produktów żywnościowych dla dzieci. Stawką zerową w okresie 1.04.2011r. – 1.01.2016 r. są opodatkowane przedsiębiorstwa stworzone po 1.04.2011 r. (bez przekształcanych drogą fuzji, połączenia, rozdzielenia itp.), w których przychód za ostatnie trzy lata nie przekraczał 3 milionów hrywien i w których zatrudniano co najwyżej 20 osób. Uprawnione do skorzystania z tego rodzaju ulgi podatkowej są również podmioty, które w poprzednich okresach były podatnikami podatku jednolitego i osiągały przychód mniejszy niż milion hrywien oraz zatrudniały co najwyżej 50 osób[24]. Oprócz tego inne stawki podatku są stosowane w odniesieniu do operacji specjalnych dokonywanych przez nierezydentów, których najważniejsze rodzaje przedstawiono poniżej[25]:  

• 0 % - przychody z umów ubezpieczeniowych o charakterze obowiązkowym oraz umów zawieranych w ramach międzynarodowego systemu „Zielona Karta”,
• 4 % - przychody z umów ubezpieczenia zagranicznego, gdy wypłaty są dokonywane na rzecz nierezydentów,
• 12 % - przychody z tytułu innych umów ubezpieczeniowych,
• 6 % - przychody z tytułu przewozu towarów,
• 15 % - jakiekolwiek wypłaty z tytułu przychodów z działalności gospodarczej (jeżeli umowa międzynarodowa zawarta z krajem rezydencji beneficjentów takich wypłat nie stanowi inaczej),
• 20 % - przychody z tytułu usług reklamowych świadczonych przez nierezydentów.

Podatek od dochodów osób fizycznych

Podatek od dochodów osób fizycznych jest najpowszechniejszym spośród podatków bezpośrednich płaconych na Ukrainie. Do płatników podatku zalicza się[26]:

• osoby fizyczne będące rezydentami osiągające dochód na terytorium Ukrainy lub poza nią,
• osoby fizyczne – nierezydentów, które uzyskują dochody na terytorium Ukrainy,
• agentów podatkowych, tj. osoby prawne, fizyczne lub przedstawicielstwa nierezydenta, które niezależnie od swojego statusu organizacyjno-prawnego i opodatkowania innymi podatkami są zobowiązane do obliczenia i wpłaty podatku do budżetu w imieniu i na rachunek podatnika, prowadzenia ewidencji podatkowej i sporządzania sprawozdawczości podatkowej i które z ww. tytułów mogą odpowiadać za naruszenie przepisów KPU. 

Podatnikami nie są natomiast nierezydenci, którzy posiadają immunitet dyplomatyczny, w odniesieniu do dochodów z działalności dyplomatycznej lub zrównanej z nią.

Opodatkowaniu podatkiem od osób fizycznych podlega dochód osiągnięty przez podatnika w ciągu miesiąca lub roku na Ukrainie lub poza nią w przypadku rezydentów, bądź też miesięczny lub roczny dochód nierezydenta uzyskany na Ukrainie[27]. Za przychód uważa się kwotę jakichkolwiek środków, wartość majątku materialnego i niematerialnego, innych aktywów przedstawiających sobą wartość (w tym papierów wartościowych i instrumentów pochodnych) otrzymanych przez podatnika na własność lub uzyskanych przez niego nielegalnym sposobem w okresie podatkowym z różnych źródeł. Do przychodu wlicza się między innymi[28]:

• otrzymane wynagrodzenie,
• przychody ze sprzedaży praw własności intelektualnej,
• wartość otrzymanych prezentów,
• kwoty odszkodowań z tytułu ubezpieczeń,
• łapówki, przedmioty pochodzące z kradzieży lub znalezione jako skarb.

Podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia dochodu o jednolitą składkę na ubezpieczenie społeczne oraz o tzw. społeczną ulgę podatkową. W odniesieniu do tej ostatniej uprawnienie jest ograniczone do wynagrodzenia pobieranego od tylko jednego pracodawcy, od którego można odliczyć maksymalnie 50 % wynagrodzenia. Społeczna ulga podatkowa nie może być wyższa niż minimum egzystencji pomnożony przez współczynnik 1,4. Otrzymany wynik zaokrągla się do 10 hrywien. Można odliczyć 150 % tejulgi, jeśli przykładowo podatnik jest samotnym rodzicem, jest wdowcem lub wdową, czy też ucierpiał wskutek katastrofy czarnobylskiej[29].

Innym rodzajem ulgi podatkowej przewidzianej w ukraińskim ustawodawstwie podatkowym jest tzw. zniżka podatkowa, czyli kwota wydatków, o którą można zmniejszyć dochód do opodatkowania. Mogą z niej skorzystać tylko rezydenci posiadający ważny numer identyfikacji podatkowej[30].  Do wydatków wliczanych do zniżki podatkowej należą m. in.[31]:

• odsetki od zaciągniętego kredytu hipotecznego,
• darowizny na rzecz organizacji non-profit,
• składki na ubezpieczenie lub świadczenie emerytalne, jeśli podatnik jest członkiem prywatnego funduszu emerytalnego.

Podatnik chcący skorzystać z tego rodzaju preferencji podatkowej powinien przedstawić organowi podatkowemu dokumenty potwierdzające poniesienie przez niego tych wydatków, w szczególności rachunki i paragony oraz wyrazić taką wolę w rocznej deklaracji podatkowej. Ze zniżki podatkowej można skorzystać tylko raz w roku podatkowym. Nie może ona przekraczać rocznego dochodu podatnika. Niemożliwe jest również przenoszenie zniżki podatkowej na następny okres[32].

KPU ustanowił cztery stawki podatku od osób fizycznych: 15 %, 30 %, 10 % i 5 %. Pierwsza z nich jest stawką podstawową, która są opodatkowane przede wszystkim dochody z pracy oraz wygrane w loteriach pieniężnych i grach hazardowych. Stawka 30 % odnosi się do innych rodzajów wygranych i otrzymanych nagród. Pięcioprocentową stawką są opodatkowane zyski kapitałowe. Preferencyjną stawkę 10 % stosuje się do wynagrodzeń w takich zawodach jak górnicy, pracownicy zakładów budowy kopalń oraz państwowych górniczych służb ratunkowych[33].

Prawo podatkowe Ukrainy zawiera również regulacje dotyczące opodatkowania operacji specjalnych. Sprzedaż nieruchomości nie jest czynnością opodatkowaną, jeśli w okresie podatkowym wystąpiła ona jednorazowo – w przeciwnym wypadku stosuje się do niej stawkę 5 %. Sprzedaż rzeczy ruchomych bez względu na okoliczności jest opodatkowana stawką 5 %. Podstawą opodatkowania jest w wyżej zaznaczonych wypadkach wartość przedmiotu ustalona w umowie kupna-sprzedaży. W odniesieniu do spadku stosuje się zerową stawkę podatku, jeśli dziedziczenie następuje w obrębie rodziny spadkodawcy spokrewnionej w stopniu pierwszym. W innych przypadkach obowiązuje stawka 5 %. W ten sam sposób traktuje się darowizny[34].

Stosunkowo rzadko występującą w praktyce sytuacją jest opodatkowanie działalności gospodarczej podatkiem od dochodów osób fizycznych, gdyż większość przedsiębiorców-osób fizycznych wybiera uproszczoną formę opodatkowania zwaną podatkiem jednolitym. Za podstawę opodatkowania uważa się wtedy dochód netto, czyli różnicę między przychodami z działalności i udokumentowanymi kosztami. Stawka podatku wynosi 15 %. Przedsiębiorcy są zobowiązani do wpłacania zaliczek na podatek, które należy regulować kwartalnie do 15 dnia ostatniego miesiąca kwartału. Zaliczki wpłacone nadmiernie mogą być przeniesione na następny okres lub zwrócone podatnikowi. Jeśli przedsiębiorca uzyskuje dochody również z innych źródeł niż działalność gospodarcza, są one opodatkowane na zasadach ogólnych[35].

Z reguły podatek od dochodów osób fizycznych jest obliczany i wpłacany do budżetu przez pracodawcę. Deklarację podatkową sporządza się raz w roku – czyni to sam podatnik lub osoba upoważniona przez niego notarialnie. Obowiązek ten uważa się za spełniony, jeśli podatnik otrzymywał dochody tylko od agentów podatkowych,          z tytułu sprzedaży majątku lub darowizny. Należny podatek należy wpłacić do 1 sierpnia roku następującego po podatkowym. Jeśli został on wpłacony w zbyt dużej wysokości, jest on zwracany podatnikowi na jego rachunek bankowy w jakimkolwiek banku komercyjnym lub przekazem pocztowym na adres wskazany w deklaracji w ciągu 60 dni kalendarzowych. Do 1 marca następnego roku podatnik może zwrócić się z zapytaniem do organów podatkowych w celu wyjaśnienia sposobu jej wypełniania[36].

Podatek od wartości dodanej           

Podatek od wartości dodanej (VAT) jest zaliczany do podatków ogólnopaństwowych. Stanowi on najważniejsze źródło dochodów budżetu Ukrainy. Ukraińskie przepisy prawne wyróżniają następujące kategorie płatników podatku[37]:

• osoby prowadzące działalność gospodarczą i rejestrujące się dobrowolnie,
• osoby zarejestrowane lub podlegające obowiązkowej rejestracji,
• osoby wwożące towary na terytorium celne Ukrainy w rozmiarach podlegających opodatkowaniu itd.

Na niektórych kategoriach podatników spoczywa obowiązek rejestracji jako podatnicy VAT. Ze względu na kwotę operacji podlegających opodatkowaniu, konieczność rejestracji powstaje przy przekroczeniu w ciągu dwunastu miesięcy 300 tys. hrywien, natomiast ze względu na specyfikę dokonywanych operacji należy to uczynić przy dostawie towarów lub usług z wykorzystaniem sieci komputerowych, importu towarów lub sprzedaży skonfiskowanego mienia. Niekiedy dany podmiot jest uznawany za podatnika VAT bez rejestracji, co jest możliwe np. w przypadku świadczenia usług przez nierezydentów lub wwozu towarów na terytorium Ukrainy przez osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej[38]. Organem uprawnionym do rejestracji podatników VAT jest terytorialna jednostka organu podatkowego, do której należy złożyć podanie o rejestrację w ciągu 10 dni licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło przekroczenie ww. limitu lub w ciągu 20 dni, jeśli rejestracja jest dobrowolna[39].

Zgodnie z postanowieniami KPU przedmiotem opodatkowania są operacje dokonane przez płatników podatku, takie jak dostawa towarów i usług świadczonych na terytorium Ukrainy (w tym przekazanie prawa własności do zastawu czy leasing finansowy) oraz import i eksport[40]. Za miejsce dostawy towarów uznaje się ogólnie ich faktyczne położenie w momencie dokonywania dostawy lub w chwili rozpoczęcia ich przewozu lub przesyłki. W przypadku usług jest to miejsce faktycznego ich świadczenia[41].

Podstawę opodatkowania ustala się w większości przypadków jako ich wartość wynikającą z zawartej umowy, nie niższej jednak niż cena zwykła, ustalana administracyjnie lub zadeklarowana wartość celna.

W podatku VAT na Ukrainie obowiązują tylko dwa rodzaje stawek – 17 % i 0 %. Zerową stawką opodatkowany jest m. in. eksport, usługi świadczone na rzecz przedsiębiorstw handlu detalicznego lub usługi międzynarodowego przewozu osób        i bagażu. Wszystkie pozostałe operacje podlegające opodatkowaniu VAT są opodatkowane stawką podstawową. Całkowicie zwalnia się natomiast z opodatkowania m. in.[42]:

• żywność dla dzieci,
• prenumeratę większości książek i gazet,
• usługi związane z wykształceniem dzieci oraz ich zakwaterowaniem w internatach lub akademikach.

Datą powstania obowiązku podatkowego według przepisów podatkowych Ukrainy jest wpływ należności na rachunek bankowy podatnika lub do kasy, bądź też załadunku towarów albo sporządzenia deklaracji celnej, w zależności od tego, które ze zdarzeń zaszło pierwsze[43]. Wysokość zobowiązania podatkowego podlegającego wpłacie do budżetu ustala się jako różnicę między rzeczywistym zobowiązaniem podatkowym a kwotą kredytu podatkowego[44]. Kredyt podatkowy jest specyficzną formą ulgi podatkowej wbudowanej w ukraiński podatek VAT. Jeśli różnica między zobowiązaniem podatkowym i kwotą kredytu podatkowego jest dodatnia, to podlega ona wpłacie do budżetu. Jeśli natomiast jest ujemna, to zmniejsza się o nią dług z tytułu niezapłaconych podatków lub w przypadku, gdy w danym przedsiębiorstwie taki nie występował, przenosi się ją jako kredyt podatkowy, który zmniejsza kwotę zobowiązania podatkowego, na okres następny. Gdy taka sytuacja się powtarza, kwota podatku podlega zwrotowi z budżetu państwa[45]. Kredyt podatkowy przysługuje w związku z nabyciem towarów i usług przewidzianych do dalszego wykorzystania      w działalności gospodarczej podatnika[46]. Dokumentem potwierdzającym poniesienie tego rodzaju wydatków są faktury. Państwo prowadzi rejestr, w którym umieszcza się faktury, w których kwota podatku przekracza 10 tys. hrywien. Wpis do rejestru powinien nastąpić najpóźniej 20 dni po wystawieniu dokumentu – w przeciwnym wypadku podatnik traci prawo do wliczenia podatku VAT do kredytu podatkowego,      a jednocześnie musi włączyć VAT w tej wysokości do zobowiązań podatkowych[47]. Prawidłowo wystawiona faktura powinna zawierać następujące dane: numer porządkowy, datę wystawienia, nazwę i adres podmiotu, numer podatkowy płatnika, opis towarów i ich ilość, cenę bez wliczania podatku, stawkę i kwotę podatku oraz kwotę do zapłaty z podatkiem VAT[48].

 Podatnik VAT może zdecydować o przyjęciu zwrotu podatku z budżetu państwa i zaznacza to w deklaracji składanej organowi podatkowemu. W ciągu pięciu dni od złożenia deklaracji składa kopię deklaracji organowi Skarbu Państwa celem uzupełnienia rejestru deklaracji podatkowych. W ciągu 30 dni organ podatkowy przeprowadza kontrolę prawdziwości przedstawionych dokumentów i po jej zakończeniu informuje Skarb Państwa o jej rezultatach. Zwrot podatku następuje na rachunek bankowy podatnika[49]. W przypadku sumiennych podatników zwrot może nastąpić automatycznie. Aby zostać uznanym za takiego należy spełnić następujące kryteria[50]:

• w odniesieniu do podmiotu nie może być prowadzona procedura ogłoszenia bankructwa,
• podmiot przeprowadza czynności opodatkowane stawką zerową – powinno to dotyczyć przynajmniej 40 % ogólnego rozmiaru dostaw,
• podatnik nie może posiadać długu podatkowego itd.

W przypadku zwłoki przy zwracaniu podatku VAT naliczane są odsetki w wysokości 120 % stawki rozliczeniowej ustalanej przez Narodowy Bank Ukrainy.

Podstawowym okresem rozliczeniowym w podatku VAT na Ukrainie jest miesiąc. Po jego zakończeniu podatnik powinien obliczyć należny podatek i wpłacić go do budżetu.  Deklarację podatkową sporządza się do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, za który składa się deklarację, a wpłata podatku do 10 dni od krańcowej daty złożenia deklaracji. Istnieje też możliwość kwartalnego rozliczania podatku – uprawnione do tego są podmioty gospodarcze stosujące zerową stawkę podatku od zysku przedsiębiorstw, jednak tylko w okresie od 1.04.2011 r. do 1.01.2016 r.[51]

Aktualna ocena artykułu: 3

Oceń artykuł: